Ыраахтааҕы сэриитэ буолуо биир сыл иннинэ Иннокентий Аммосов диэн саха киһитэ, Сиидэр кинээс сылгыһыта Халыма салаата Сиридикээн үрэхтэн ытыс саҕа сомоҕо кыһыл көмүһү булар. Ол сонун Охуоскайтан Халымалыыр суолу билэ - көрө сылдьар Розенфельд ындыыһыттара Бари Шафигуллин (Бориска) уонна Сафей Гайнуллин (Сафейка) кулгаахтарыгар тиийэр.
Бу уолаттар иллэрээ саас Бодойбоҕо сылдьан, онно үлэһиттэри ытыалаабыттарыттан тэскилээн Саха сирин булан дьоллорун көрдүү сылдьар көҥүл дьон. Бу кэмҥэ кинилэр Өймөөкөөҥҥө көмүс баар сураҕын истэн Сеймчаҥҥа тиийэн чэйдэрин, табахтарын ордугун олохтоохторго аска эргитэн көрөр сэмэй баҕалаахтар. Санааларыгар Лөкөй олоҕун таһынан 5 - 6 сиринэн сири дьөлө хаһан көрө сырыттылар эрээри, мэлийдилэр. Көҥүл ыстарааталлар оттон - мастан тардыһан кыстаан баран саас ылааҥытыйыыта Сафейка хайыһарынан наарталаах табалар суолларын батан олохтоохтор кыстыктарыгар тиийэн төннөр санаалаах айаҥҥа турунан баран сыккырыыр тыына эрэ төннөн кэлэн, иккиэн быстара сыспыттарын эмиэ Лөкөй кэлэн быыһыыр.
Эдэр дьон көмүс үлүскэнигэр ылларан, мантан ыла чугастааҕы сирдэринэн сылдьан шурфалаан көрөллөр. Лөгөнтөй олоҕугар Хобочоон тардыытыгар эмиэ тиийэ сырыттылар. Өлгөм көмүс суох эрээри, бу дойдуга кыһыл көмүс баар буолуохтааҕын бэйэлэрэ хаһыталаан булбут кыһыл көмүс “суоллара” бигэргэтэллэрэ. Онтон Халыма кылгас сайынын Борискалаах Миитэрэйдиин үһүө буолан Сиидэр кинээскэ оттоон атаараллар. Онтон күһүҥҥү ылааҥы күннэргэ ааспыт кыһын хаһан бэлэмнээбит буордарын сууйан кыра көмүс тоороххойдорун булан үөрэллэр. Эрэл уота умайда! Бу дөйө тоҥмут сирдээх иччитэх хайалар быыстарыттан уонча хонукка күүскэ үлэлээн ыстарааталлар эрэйдэрэ тиллиэх курдук.
Софейка көмүһүн Солобуйуоп атыыһыкка харчыга эргитэн ас - таҥас ылар санаалаах Сэйимчээҥҥэ барарын Бориска сайыһа хаалар. Бэйэтэ саас буоллаҕына сууйарга былааннанан кыһыннары шурфалары хаһа сылдьыбыт. Өлгөм соҕус көмүстээх сири булан, дьол тосхойбутуттан үөрэн илистиэр диэри күүскэ үлэлиир. Ол сырыттаҕына Лөгөй кэлэн ыраахтааҕы сэриитэ өссө уһаабытынан, аны сахалары эмиэ саллаакка суруйталаан эрэллэрин иһитиннэрэн баран, нэһилиэк кинээһэ Борисканы эмиэ Сеймчааҥҥа киирэригэр илдьиттээбитин тириэрдэр. Сафейы Уолаҕа сырыттаҕына саллаакка суруйбуттар курдук, кинээс илдьитэ эмиэ онно сыһыаннаах буолуохтаах. Борис саллааттыы барарыттан кыккыраччы аккаастанар. Лөкөй Миитэрэйдиин уолаттары сүтүктээн кыстыктарыгар кэлэн Борис атах сыгынньах шурфатын таһыгар тииккэ өйөммүтүнэн тоҥон олорорун булан киһилии харайаллар.
Кэлин 1918 сыллаахха Сафейка соҕотоҕун, онтон Ф. Л. Поликарпов ыстарааталлыын Бориска суолун батыһа сылдьыбыттар, онно балай да көмүһү булбут курдуктар. Кини ол кэннэ 1926 сыллаахха Поликарпов, Канов, Бовыкин диэн ыстарааталлары батыһыннаран тахсан Сиридикээн салаатыттан үчүгэй көмүһү булан киирбиттэр.
“Союззолото” “Геолкомҥа” Халымаҕа кыһыл көмүс көстүбүт сураҕын чинчийиигэ геологическай экспедицияны тэрийэн ыытар соругу туруорар. Экспедиция начальнигынан Алдаҥҥа көмүс хостооһунугар үлэлээбит уопуттаах Ю. А. Билибины аныыллар.
Күһүн Владивостоктан тахсыбыт эргэ борохуот түрүүмүгэр үрүҥ күнү көрбөккө араас мал - сал, таһаҕас быыһыгар Халыматааҕы маҥнайгы экспедиция дьоно айаннаабыттара ый аҥарыттан орто. Кинилэр сүрүн сорудахтарынан Халымаҕа кыһыл көмүс саппааһа төһөтүн быһаарыы этэ. Ол эрээри, кинилэри “Союззолото” боломуочунайа Лежава Мурат көрсөн, бастатан туран Сиридикээни чинчийэн, кини көмүһүн саппааһын ааҕыахтаахтарын модьуйар кэриэтэ эппит. Экспедиция Уолаҕа кэлэн көлө суоҕунан бары бииргэ айаннаабат буолан икки этэрээккэ хайдан биирэ манна Уолаҕа хаалан таас боруодаларын чинчийиэхтээхтэрэ. Онтон экспедиция салайааччыта Юрий Александрович Билибин бөлөҕө, суолу билэр Макар Захарович Медов сирдьиттээх, алта киһилээх Уолаттан атырдьах ыйын ортотугар туруммуттара. Маҥнайгы этэрээт Уолаттан кэлиэхтээх наарталары кэтэһэ сатаан баран, болуотунан Халымаҕа түһэр буоллулар. Ол эрээри, үрэхтэр уулара түһэн турар буолан соруктарын толорор күчүмэҕэйдээҕэ биллэр. Миитэрэй Омуоһап олоҕуттан өлөр өлүү айаҕын мүччү түһэн Бахапчанан түһүүлэригэр хас таас харгыны ааспыттарын бэйэлэрин карталарыгар бэлиэтэнэн испиттэрэ. Кэтит Харгы, Эһэ Харгыта, салгыы табаарыстарын аатынан Ивановскай, Юрьевскай, Степановскай, Сергеевскэй харгыларын, хайа өттүнэн сырыыта табыгастааҕын бэлиэтээн иһэн, Макар Медов испиискэ мастарынан Халыма сүнньүн оҥорон көрдөрбүтэ сөп түбэһэн испитин сөхпүттэрэ. Билибин халыҥ тэтэрээти сурунан бүтэрбитэ. Халымаҕа киирээт Бахапча төрдүгэр маска эркээйи сурук охсон хааллараллар. Халымаҕа олус элбэх салаа үрэхтэр түһэллэр. Ити курдук, Маалтаан баһыттан Сиридикээнинэн Халымаҕа түһэр уу суолун үгүс күчүмэҕэйдэрдээх айаннара этэҥҥэ түмүктэммитэ. Бу суолу аан бастаан кинилэр арыйдахтара. Халыма көмүстээх өрүс. Экспедициялар Сиридикээнинэн икки көс үөһээ тахсан ыстарааталлар көмүс сууйа сылдьалларыгар тиийбиттэригэр, анарааҥҥылар саҥа дьону тоҥуйдук көрсүбүттэрэ.
Манна Юрий Александрович мунньах тэрийэн үлэни сааһылаан артыалларынан арахсан хайдах былаанныырын билиһиннэрбитэ. Ол курдук икки шурфовочнай линиялары бэлиэтээбиттэрэ уонна уонтан тахсалыы шурфа оннун тобулбуттара. Артыаллар бэйэлэрин ардыларыгар куоталаһан үлэлэрэ да тэтимирбитэ. “Союззолото” боломуочунайа Оглоблин кэлээт Сиридикээн төрдүгэр ыскалаат уонна бараак туттартаабыта. Шурфа үлэтигэр дьон син кэлитэлээбиттэрэ. Өктөөп бырааһынньыгын 11 сылын кэнниттэн астарын саппааһа бүтэн барбыта. Онтон ыла артыаллар ыһыллан барбыттара. Көмүс сууйуутун тэтимэ биллэрдик намтаабыта. Экспедиция сааскы былаанын торумнуура. Сэргэй артыалларга анаан көмүс сууйар тэрил саҥа бырайыагын оҥоро сатыыр. Бары даҕаны таһаҕастаах наарталар кэлэллэрин кэтээн харахтара Сиридикээн хочотун хаҥас мырааныттан арахпата. Ахсынньы 26 күнүгэр үрүҥ күдэрик быыһыттан баһаам элбэх табалаах наарталар, дьэ өрө мэҥиһэн тахсан кинилэр иннилэригэр хорус гына түһэллэр.

Пересказала Иванова А. Н.