Антонида Долгунова Москваҕа консерваторияны бүтэрэн дойдутугар үлэлии кэлэр. Кини Дьокуускай куоракка музыкальнай –драматическай театрга солиһынан ананар.
Антонида Саха сиригэр бастакы буолар концерыгар сүрдээҕин долгуйар. Эдэркээн, сибэкки курдук намчы, кыыс күүстээх куолаһынан сааланы биирдэ толорон кэбиһэр. Ырыаттан-ырыа ахсын куолаһа эрчимирэн хас биирдии көрөөччү музыка алыптаах дорҕоонугар ылларар. Театр режиссера Алгыс Дмитриевич кыыс маҥнайгы концера ситиһиилээхтик ааспытынан олус астынан туран ис сүрэҕиттэн эҕэрдэлиир. Концерт кэнниттэн кыыһы театрга концертмейстерынан үлэлиир Арсен Басыгысов атаарар уонна тапталыгар билинэр.
Федора Барахтырова саҥа ырыаһыт кыыс кэлиэҕиттэн ыла уу долгураҥ олоҕо уларыйа түһэргэ дылы буолар. Бары ити эдэр кыыһы хайҕыыртан соло булбаттар, эчи сонумсахтара да бэрт. Оттон Федора Валерьевна театр бастыҥ ырыаһыта аатыран тус олоҕун умнан туран театрга олоҕун биэрдэ. Күлүмчээнэ Куо партиятын үөрэппитэ ыраатта, хайаан да саҥа туруоруллар операҕа кини ыллыахтаах. Театрга сурахтары тарҕатарынан аатырбыт Ырыкы Мааппа Барахтыроваҕа кэлэн Долгунова туһунан холуннаран арааһы ыһа-тоҕо кэпсиир.
Антонида ийэтин көһөрөн аҕалан Аппа уҥуор баар дьиэҕэ олороллор. Хаҥаластан концертаан иһэн Арсен “кэргэн таҕыс” диэн соһуччу эппитин кыыс ийэтигэр кэпсиир. Аҕалара эрдэ өлөн оҕотун соҕотоҕун ииппит буолан ийэ кыыһын ыытара ыарахан эрээри, ис сүрэҕиттэн дьоллоохтук олороллоругар алгыыр. Сарсыныгар Антонида саараҥныыр эрээри Арсеҥҥа сөбүлэһэрин биллэрэр. Худсовет уочараттаах мунньаҕар “Күлүмчээнэ Куо” операны туруоруу боппуруоһа көрүллэр. Онно улахан мөккүһүү кэнниттэн опера саамай тутаах оруолун, Күлүмчээнэ Куо партиятын бастакы састаапка Барахтырова, иккискэ Антонида толорор буолаллар.
Антонида Арсеҥҥа кэргэн тахсыбытын номнуо кэмсинэн эрэр. Киһитэ күн аайы ыалдьыт, табаарыс ыҥыран итириктиир, сүгүн сынньаппат. Сымыйанан сылтах булан күнүүлээбитэ буолар.
Кэтэһиилээх опера буолар күнэ үүнэн театрга киһи бөҕө тоҕуоруһа мустар. Антонида испэктээҕи көрө олорон Барахтырова олох уобараһыгар киирбэккэ ыллыырын бэлиэтиир, үрдүк ноталарын ситэ ылбат, тыллара да чуолкайдык иһиллибэттэр. Режиссер Алгыс Дмитриевич ырыаһыт ханна сыыһарын уонна ити хатыламматын туһугар Антонидаҕа араас сүбэлэри биэрэр. Барахтырованы кытта оонньуур Хоютанов күүстээх модун куолаһынан ариятын ыллаан, опера түмүк сцената ордук табыллан, дьон ытыһын тыаһа өрө хабыллар. Испэктээх кэнниттэн Антонида дьиэтигэр тиийбитэ Арсен хайыы-үйэ итирик олорор, күнүүлээн күлүгээннээбитигэр ийэтинээн куотан билэр ыалларыгар баран хоноллор. Сарсын киэһэтигэр операҕа сүрүн оруолу оонньууругар Арсентан кэлэйбитин санаабат буола сатыыр, курус санааларын киэр кыйдыыр. Күлүмчээнэ Куо уобараһыгар бүтүннүү киирэн өрө күүрүүлээхтик түмүктээн дьон-сэргэ биһирэбилин ылыан ылар.
Барахтырова ыарытыйбытыгар кини оннугар Ахсым Баатыр оруолун толорор Хоютановтыын ыллаан, опера улахан аншлагынан барар. Биирдэ чугастааҕы дэриэбинэҕэ гастролга сылдьан суоппардара баяниһы кытта арыгылаан провал буолаары гыммытыгар режиссер Антониданы күүһүнэн сценаҕа таһаарар. Музыката суох ыллаан иһэн үрдүк нотаны ылаары кыыс “бөтүүктээн” кэбиһэн саатан сценаттан куотан тахсар.
Хаһыакка эдэр ырыаһыт арыгылаан сценаҕа тахсан кыайан ыллаабатах диэн фельетон бэчээттэнэн тахсар. Арсен ону ааҕар, ыга кыыһыран итирик дьиэтигэр кэлэн кэргэнин сиргэ охторон сытан дэлби кырбыыр. Ийэлэрэ баар суох кыыһын көмүскэһэн хардаҕаһынан күтүөтүн төбөтүн охсубутугар эмээхсини түөрэ анньан түһэрэр. Өлүү болдьохтоох Алгыс Дмитриевич эрийбитигэр Арсен режиссеру үөҕэн баран аны хаһан да кэлбэттии чымадаанын туппутунан тахсан барар. Сотору буолаат Алгыс Дмитриевич Виктор Хоютановтыын дьиэҕэ көтөн түһэллэр. Милицияҕа тыллаан туттарыахха диэбиттэрин Антонида туох иһин буолуммат. Алгыс Дмитриевич суоппар уонна баянист үлэлэриттэн уһуллубуттарын, хаһыат корреспондена чахчыны бэрэбиэркэлии Хоютановтыын гастролга сылдьыбыт дэриэбинэлэригэр барар буолбуттарын кэпсиир.
Бу кэмтэн ыла хас да сыл ааһар. Антонида Хоютановтыын сааскы Халыма кэрэ сиригэр-уотугар гастроллуу сылдьаллар. Ыстаадаҕа дьиэлэриттэн тэлэһийбиттэрэ хастыы да ый буолбут табаһыттарга баян эймээркэй тыаһа, ырыаһыттар күүстээх куоластара сүрэхтэрин ортотунан киирэр. Антонида бу кэрэ дойдуга бэйэтин наһаа дьоллоохтук санана сылдьар. Аттыгар сылдьар Викторы кини ис сүрэҕиттэн таптыыр, кинини санаатаҕына тулата барыта тупсар, киэркэйэр.
Антонида вокалистар Аан дойдутааҕы конкурстарын сүүмэрдээһинигэр кыттаары Москваҕа көтөр. Кэргэнэ Хоютанов Виктор дьиэтигэр ийэтинээн көһөн сүрдээх эйэлээхтик олороллорун самолекка олорон иһэн саныыр. Москва аэровокзалыгар учуутала Нинель Александровна кыыһы сибэкки тутуурдаах көрсөр. Конкурс маҥнайгы тура Улахан театрга Бетховен саалатыгар 6yoлуохтаах эбит. Онно профессор Пастернак салалталаах улахан авторитеттаах жюри үлэлиэхтээх. Сүүсчэкэ кыттааччыттан баара-cyoҕa биэс эрэ ырыаһыт сүүмэрдэнэн Берлиҥҥэ буолуохтаах вокалистар Аан дойдутааҕы конкурстарыгар ыллыыр быраабы ылыахтаахтар.
Антонида жюри иннигэр сахалыы ырыаны, операттан Чио-Чио Сан ариятын ыллаан бастакы тууру холкутук ааһар. Сарсыныгар ааспыт дьон испииһэгин көрөөрү дьон үтүрүһэ туралларын көрөн чаҕыйан турдаҕына профессор Пастернак көрсөн хайҕаан эҕэрдэлиир. Дьэ онно эр санаатын ылынан чугаһаан испииһэги көрбүтэ: уонча киһи быыһыгар кини аата баар.
Конкурска биэс киһи иһигэр киирэн Берлиҥҥэ кыттар буолбутун биллэрбэккэ эрэ дьонун соһуччу үөрдээри дойдутугар кэлэр. “Долгунова Москваҕа арыгылаабытын уонна күүлэйдээбитин иһин конкурска чугаһаппатахтар үһү” диэн хобдох сураҕы тарҕаппыттарын дьүөгэтиттэн истэн-билэн олус кыһыйар. Виктор кэргэнин уоскутаары уонна сынньатаары ийэлэрин илдьэ тыаҕа эдьиийдэригэр тахсаллар. Кинилэр тыаҕа икки нэдиэлэ устата окко сылдьан, дууһалыын сынньанан куоракка төннөллөр.
Федора Барахтырова дьиэтигэр кырдьаҕас ученай Харин кэлэн Долгунова туһунан сурах-садьык сымыйа буоларын, эдэр киһини өйүүрүн оннугар бэрт былдьаһа сылдьарын туһунан этэн-тыынан барар. Онтон абаран Барахтырова көмүскэтээри дьүөгэтигэр министерствоҕа үлэлиир Маргарита Николаевнаҕа эрийэр. Онуоха кини кыыһы өйүүрүн, улахан талааннааҕын этэн дьахтар санаата сатарыйан олордоҕуна аны театр директора Долгунова улахан конкурска кыайбытынан эрийэн эҕэрдэлиир. Саҥа үүнэн эрэр талаан кэлин сирэй-харах анньыа диэн Долгуноваҕа эйэлэһиэххэ диэн Барахтырова сурук суруйар.
Антонида кэргэнинээн Алгыс Дмитриевичтээх дьиэлэригэр ыалдьыттыы олороллор. Кини сүрэҕэ тугу эрэ түүйэр курдук, онон ийэм ыалдьан хаалбыта диэн ыксаан дьиэтигэр эрдэ баран хаалар. Онтон кэргэнэ Виктор дьиэтигэр бараары тахсан иһэн төбөтүгэр хаан туран охтубутун балыыһаҕа илдьэллэр. Театр партийнай тэрилтэтин аатыгар Антонида бастакы кэргэнэ Арсен кинини араастык холуннаран үҥсүү суруйбутун Хоютанов ааҕан хаанын баттааһына олус үрдээбит эбит. Кыайан өрүһүммэккэ кэргэнэ Виктор өлөр...
Берлин опернай театрын саалатыгар сахалыы, араас ариялары ып-ыраас, лыҥкынас куолаһынан ыллаабытыгар бэл оркестр дьоно ытыстарын таһыналлар. Антонида Долгунова Аан дойдутааҕы конкурс лауреата буолар.
Антонида Ефимовна сааһырдаҕын аайы дойдутун ахтара күүһүрэн төрөөбүт дойдутугар сынньана кэлэр. Урут дьиэлэрин атыылаабатахтара хата кэриэс буолан турара үөрдэр. Оҕо сааһын дьүөгэтэ Маайыс минньигэс сандалылаах үөрэ-көтө көрсөр. Антонида Ефимовна ону-маны кэпсэтэн, дьүөгэтинээн оҕо саастарын эргитэ санаан өр олороллор. Киэһэлик эдэр кыыстаах уол киирэн сыбаайбаларыгар ыҥыраннар кини онно тахсар. Сыбаайбаҕа сүгүрүйээччитэ Василий Тыасытов ырыаһыт маҥнайгы концерыгар сылдьыбытын, кэргэнэ Мариналыын онно билсибитин, аны Антонида төрөөбүт дойдутугар үлэлии кэлэн баран ньир-бааччы олороллорун туһунан тыл этэр. Кини ырыаһыкка анаан “Кыым” хаһыакка хоһоон бэчээттэппит эбит, аны оҕолорун Күлүмчээнэ, Ахсым уонна Баатыр диэн ааттаабыттар. Онон Антонида бэйэтэ да билбэтинэн бу ыалы дьоллообут киһи буолан тахсыбыт. Антонида ис сүрэхтэн махтанан эдэр ыалга анаан хас да ырыаны бэлэхтиир. Сылайбытын билэн тыаҕа киирэн күһүҥҥү салгынынан тыынан, дойду ахтылҕанын аһарарга быһаарынар. Антонида Ефимовна бу хааман иһэн кини билигин суох төрөппүттэрин, учууталын Нинель Александровнаны, Алгыс Дмитриевиһи уонна Викторын саныыр. Таһырдьа уу-чуумпу, арай салгыҥҥа кини ураты нарын, кэрэ куолаһа истибити эрэ барытын уйадыта кутуллан көтөргө дылы...
Сэһэҥҥэ Москваҕа консерваторияны саҥа бүтэрбит эдэркээн кыыс Антонида Долгунова айар олоҕун туһунан ааҕааччы билсиэҕэ. Саха норуодунай суруйааччыта Егор Неймохов айымньыларын уратытынан сүрүн геройдара прототиптаахтара буолар. Ол курдук “Көтүү” диэн сэһэн биһиги киэн туттар ырыаһыттарбытыгар Анегина Ильинаҕа уонна Иван Степановка анаммыт.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ