Даша оскуоланы саҥа бүтэрэн кылааһын оҕолорунаан совхоз пиэрмэтигэр үлэлии хаалыахтаахтар. Ийэлээх аҕата соҕотох кыыстарын доруобуйата кыайбатынан хотоҥҥо ыанньыксытынан үлэлэтиэхтэрин баҕарбаттар. Дьоно кэпсэтэн, Дашаны хонтуораҕа ыҥырдылар, үөрэххэ барар путевканы туттардылар. Онон дьүөгэтэ Олялыын ыра санаата оҥостубут Сэргэлээхтэригэр үөрэх туттарса барар түбүгэр түстүлэр. Куоракка Оля ийэтин кытта бииргэ үөрэммит Ираида Никоновнаҕа тиийдилэр. Дьаныардаахтык туттарсан, Даша баҕарбыт үөрэҕэр историко-филологическай факультет саха тылыгар уонна литературатын салаатыгар киирдэ. Оттон Оля быраас үөрэҕэр туттарсарыгар Ираида Никоновна оройуонуттан целевой миэстэ оҥорторон абыраата. Кыргыттар иккиэн уопсайга миэстэ ылар буоланнар үөрүүлэрэ өссө үрдээтэ.
Лилия Унароваҕа, кыраһыабай атаах кыыска, айылҕа үҥкүүлүүр талааны биэрбит. Куоракка хойут кэргэн тахсыбыт эдьиийигэр Людмила Дорофеевнаҕа олорор. Лилия баала хапсыбакка хаала сыһан ыксыы сырытта, хата күтүөтэ Игнат Иванович сүүрэн-көтөн көмөлөстө. Эдьиийэ ыспыраапкалаһан училилищеҕа өрөмүөн үлэтигэр хаалар буолла.
Даша Сэргэлээх уопсайыгар бииргэ олорор кыргыттарыгар табыллыбытыттан олус астынар. Икки кыыһын Марианнаны, Аняны кытта бииргэ үөрэнэллэр, арай, хосторугар төрдүһүнэн эбии киирбит Варялара төрдүс курска үөрэнэр. Дашалаах хоһунан дөрүн-дөрүн үҥкүүгэ сылдьар буоллулар.
Лилия үөрэнэр училищетын үҥкүүһүттэрин бөлөҕүн СГУ тыа хайаайыстыбатын вокальнай-инструментальнай ансаамбылын кытта бииргэ агит-биригээдэ онорон тыаҕа сырытыннарбыттар. Лилька онно сылдьыҕыттан саҥа солистаан эрэр Алеша диэн уолу таптаан иэдэйдэ. Онтон ыла училищетын иһигэр туох буоларыгар наадыйбат, туох баар өйө-санаата Сэргэлээххэ олорор Алёшаҕа. Лилия училищеҕа бииргэ үөрэнэр кыргыттарыттан саамай бодоруспут дьүөгэтэ Катя. Онтугар эмиэ тапталын үөрүүтун, эрэйин кэпсээн салгытыах да курдук гынар. Биирдэ Катялыын Алеша сылдьар ансаамбылын бэлэмнэнэр саалатыгар тиийдилэр. Сотору саала тобус-толору буола түстэ. Алёша субуруччу хас да ырыаны ыллаабытыгар, ырыаҕа абылатан, кыргыттар үҥкүүлээбэккэ туран хааллылар. Лилия кыһыҥҥы сынньалаҥар дьиэтигэр ийэтин, убайдарын кытта астына сынньанна. Төбөтүгэр элбэх былааннардаах куоракка кэллэ. Аан бастаан Алешатын көрсөн кэллэҕинэ сатанар. Алёша толорор ырыаларын наар киниэхэ анаан ыллыыра буоллар! Ол гынан баран сарсыныгар Лилия Алешаны көрүстэ да, уола олус холкутуттан абаккаран ытамньыйан ылла. Биир күн уопсайга кэлбитэ Алеша табаарыһа Тимофей кэргэнэ Таисиялыын кэлэн олороллор эбит. Таисия кыыс Алешаны бүтэйдии таптыырын көрөн көмөлөһөргө сананар.
Ыам ыйа үүнэн Сэргэлээххэ “Студенческая весна” бырааһынньыга буолла. Концерт көрө диэн Даша кыргыттарынаан таһырдьа таҕыстылар. Онно сылдьан Алеша Күндээрэп диэн уоллуун билсэн олус долгуйда. Алеша кыыһы эмиэ олус сөбүлээтэ. Алеша киэһэ оронугар сытан Даша күлэ сылдьар хара харахтарын саныы сытта.
Киниэхэ көмөлөһөргө баҕалаах, кылаабынайа Алёшаҕа чугас дьону кытта билсибититтэн Лилия үөрэ сылдьар. Лилия тугу да гыныан баҕарбат, таһырдьа күн-дьыл тупсуоҕунан тупсан, сылыйан да турара улаханнык үөрдүбэт. Кини устудьуоннаабыт биир сыла түүл-бит курдук ааһан эрэр. Хас биирдии күнэ Күндээрэби эрэ кытта сибээстээх курдук.
Биир чуумпу киэһэ Дашалаах Алеша дьэ көрүстүлэр. Кинилэр күөл кытыытынан оргууй хаамыстылар. Урут-уруккуттан билсэр дьон курдук буолбуттарын бэйэлэрэ да соһуйан хааллылар. Биир үтүөкэн күн үүммүтүгэр айылҕаҕа тахса сылдьарга быһаарыннылар. Дашалаах Алёша сиэтиспитинэн мырааны өрө сүүрэн таҕыстылар. Мыраан сирэйэ тобус-толору ньургуһунунан туолбута көрүөххэ олус да кэрэ. Кинилэр куруук бииргэ сылдьыах, дьиэлэригэр тиийдэхтэринэ суруйсуох буоллулар.
Лилия Алешалыын көрсөөрү гыммыта эмиэ сатаммат буолла. Таисия кэргэнигэр кыыһыран туран Алешалыын булгуччу кэпсэтэригэр күһэйдэ. Алеша атын кыыһы таптаабытын, Лилияны бастааҥыттан туох да диэн эрэннэрбэтэҕин табаарыһыгар Тимаҕа өйдөтө сатаата. Аны Таисия Лилиялыын киксэн Дашаны кытта көрсөн кэпсэттилэр, ыга куттаатылар. Даша тахсыбыттарын кэннэ саҥата суох дөйөн олордо.
Даша дойдутугар тиийэн Алешаттан күүтүүлээх суругун дьэ тутта. Оттон Даша суруга олус истиҥэ суох, саарбахтааһыннардаах буолан таҕыста. Алешата олус соһуйбут, сөхпүт суругар Дашаны эрэ таптыырын суруйбута. Даша эмиэ дьолуттан ытаан ылбыта, Алешаны олус күүскэ ахтыбытын өйдөөбүтэ. Сотору күһүн тиийэн ахтыбыт Сэргэлээҕэр кыргыттарынаан көрүстэ. Алешата кэлбэтэх, Даша кинини эрэ күүтэн олорортон сылайан да барда.
Алёша дойдутугар дохсун ардахтар түһэннэр, самолёт көппөккө хаайтаран олорбут эбит. Дашалаах Алеша күн аайы көрүстэхтэрин аайы бэйэ-бэйэлэрин ахтыспыттарын өссө күүскэ өйдөөтүлэр. Салгыбакка кэпсэтэллэр, сиэттиһэн баран куорат устун хаамсаллар. Ол быыһыгар, Лилия Алешалыын көрсүһэ сатыыр. Биирдэ Алеша Дашаны көрсүһэ хоһугар киирэн, уол олорорун көрөн күнүүлүү санаата. Костя диэн биир курска үөрэнэр уолга Даша французскай тылыгар көмөлөһөр эбит.
Таисиялаах Тимофей хас да төгүл Алёшаны дьиэлэригэр ыҥыран көрдүлэр да, биирдэ да кэлбэтэ. Син араас биричиинэни булан куотунан иһэр. Онон Лилия тулуйбакка-тэһийбэккэ Алешаны көрсө уопсайга кэллэ. Алеша почтаҕа барарбын умнубуппун диэн сүүрэн хаалла. Сотору Лилия Таисиялыын кэлэн Даша атын уоллуун сэттиһэ сылдьарын көрдүбүт диэн Алешаҕа кэпсээтилэр. Онто да суох күнүүлүү сылдьар Алеша кыргыттардыын Таисиялаахха барыста.
Дашалаах Алёша кыыһырсыыларын, арахса сылдьыбыт кэмнэрин кэнниттэн иллэһэн, туохтан өйдөспөтөхтөрүн быһаарсан баран, ypyккyлapынaaҕap өссө күүскэ таптаһалларын өйдөөтүлэр. Kyhaҕана диэн, иккиэн бэйэ-бэйэлэрин күнүүлэһэллэрэ ааспат, copoҕop эмиэ эргитэн aҕaлaн быһаарса сатыыллар. Даша бэҕэһээ киэһэ Алешалыын репетицияҕа барса сырытта. Алеша икки ырыаны сайыны быһа бэлэмнээбитин, оркестрга туруортарбытын иһитиннэрдэ.
Даша, Ираида Никоновна сүбэтин ылынан, врачка көрдөрүнэн, профилакторийга киирэр буолла. Бүгүн киэһэ уон сэттис корпуска көһүөхтээх. Алёшата билбэккэ да сылдьар. Даша бииргэ үөрэнэр уола Костя эмиэ киирэр буолбут эбит. Иккиэн аргыстаһан баран истэхтэринэ утары Алешаны көрсө биэрдилэр. Алеша күнүүлээн, Даша быһаара сатаабытын истибэккэ кыыһыран баран хаалла.
Алеша Лилиялыын Тимофейдаахха иккиэйэҕин эрэ хааллылар, бииргэ хоонньостулар. Алеша эмискэ уһукта биэрэн туох буолбутун дьэ өйдөөтө уонна улаҕа хайыһан бэйэтин-бэйэтэ дьүүллэнэ сытта.
Даша бүөрэ бэргээн балыыһаҕа киирдэ. Алешаны көрсүһэ кэлиэ диэн күүтэриттэн сэниэтэ эстиэх курдук. Күнтэн-күн ааһан истэ. Саатар дойдутуттан кэлэр сонуннар эмиэ үөрдүбэттэр. Аҕата барахсан эмиэ балыыһаҕа киирбит үһү. Ийэтигэр саатар Даша эбии буолла, кыыһа эмиэ балыыһаҕа сытарыттан санааҕа ылларан иэдэйбит.
Таисиялаах Тимофей Алешалаах Лилияны дьиэлэригэр ыҥырдылар. Тимофей кэргэнэ Таисия кигиитинэн Дашаны гинекологияҕа киирбит, ыарахан үһү диэбитин истэн, Алеша хараҕа хараҥарда. Алёша Тимофей ити кэпсээнин кэнниттэн дьэ чахчы най барбыт курдук буолла. Кини дьылҕатын оҥорор дьон илиитин иһигэр киирдэ. Сыбаайба икки сиринэн дойдуларыгар кулун тутар ыйга буолара быһаарыллыбыта. Эбиитин Лилия оҕо күүтэбин диэн соһутта.
Даша доруобуйата арыый көнөн эрэр. Кыргыттара кэлэн Күндээрэп кэргэннэммитин кэпсээтилэр. Даша сыттыгар умса түһэ сытан сэниэтэ эстиэр диэри саҥа таһааран ытаата.
Алёша аны кэтэхтэн үөрэнэр буолла. Сэргэлээххэ хааллаҕына наар Дашаны саныыһы, дууһата айманыыһы. Ансаамбылга ыллыырыттан аккаастанан доҕотторуттан араас тылы-өһү бары истэ сылдьар. Биир күн Даша туһунан санаата батарбакка олорор хоһугар тиийэн кэллэ. Даша оруобуна утары тахсыбытыгар долгуйан хаалан ньургуһунун уунна, онуоха Даша кэпсэппэккэ аанын иһиттэн хатанна. Даша хараҕар былырыын баччаҕа Алёшатынаан сиэттиһэн баран хаамса сылдьаллара көстөн кэллэ... Биир сыл иһинэн икки аҥы сырсыахпыт диэн санаан да көрбөтөҕө. Ыарахан да кыһын кэлэн ааста. Тапталын, аҕатын тэбис-тэҥҥэ сутэрдэ.
Алёша Лилия кулууп директорынан анаммытын улаханнык сэҥээрбэккэ сылдьар. Кэтэхтэн үөрэнэн саас дипломун ылыахтаах. Кинилэр син дьон сиэринэн олороллор. Арай, Алёша өттүттэн ханнык да таптал иэйиилэрэ баар буолбатылар.
Даша быйыл үөрэҕин бутэрэн, ийэтиттэн ыраатымаары бэйэтин улууһугар хаалан, оскуола библиотекатыгар үлэлээн эрэр. Тумул сэлиэнньэтигэр оскуола таһыгар уопсай дьиэ биэрбиттэригэр ийэтин көһөрөн аҕалла. Үөрэҕин бүтэрэригэр баҕар Алешалыын көрсүөм диэн бүччүм санаалааҕа. Кэлин уоскуйан баран санаатаҕына, Алёшалаах Даша икки аҥы дьылҕалаах дьон буолалларыгар кинилэргэ куһаҕаны саныыр дьон орооспуттар. Арааһа, барытын Лилия онорторбут курдук.
Алёшалаах бэҕэһээ дипломнарын ылар үөрүүлээх түгэннэрэ буолан ааста. Тимофейга сылдьан арааһы иһиттэ. Лилиялыын эрэ холбуур туһуттан араас тэрээһиннэргэ кыттыспытыттан Тима кэмсинэрин туһунан эттэ. Кырдьык, кинилэр усулуобуйа тэрийэн хоско хатаабыттара. Ол кэнниттэн ити Даша гинекологияҕа сытарын туһунан истибитэ. Алеша бэйэтэ ыраас тапталын тэпсэн Дашата барахсаны куһаҕаннык санаабыт, күнүүлээбит омунугар ол-бу түмүктэри оҥорбут айыылаах эбит.
Даша Тумулга бастакы сылын кыстаан олорон кэргэн тахсыбыта. Света уонна Алеша диэн кыыстаах уол оҕолоохтор. Кэргэнэ Вадим биэс уончатыгар чугаһаата да, көммөт эбит. Уруккуттан да иһэригэр-аһыырыгар биричиинэ көстөн иһэр.
Лилиялаах Алексей Григорьевич дьукаахтыы курдук олорбуттара ыраатта. Үөрэҕин бутэрбит сааһыгар Алексей куоракка киирэ сылдьан Тимофейы көрсөн кэпсэтиэҕиттэн отуора уларыйан, санаата-оноото алдьанан тахсыбыта. Оттон Лилия кулуубугар үлэһиттэрин кытта тапсыбакка биир муҥ. Эдэр үнкүүһут кыыс кэлбитин сөбүлээбэккэ майгыта-сигилитэ уларыйда. Лилия быйыл куоракка тардыһар тылламмыт. Уоллара Артем физкультурнайы бутэриэхтээх. Лилия соруйан да санаппатаҕын иһин, Алексей Дашаны ахтара, саныыра сааһырдаҕын аайы өссө күүһүрэн иһэргэ дылы.
Дарьяҕа устудьуон эрдинээҕи дьүөгэтэ Марианна эрийэн субуотаҕа куоракка дьиэ малааһыныгар ыҥырда. Кыргыттарын кытта көрсүһүүттэн бу сырыыга маппатаҕына сатанар. Оччо куоракка тиийбиччэ балыыһаҕа хайаан да сылдьыан наада. Дарья Афанасьевна дьүөгэлэрин кытта көрсүһэн, астына сэһэргэстилэр. Марианна учууталлар кооперативтарынан дьиэ ылан куоракка көһөн киирбит. Онон куорат киинигэр турар икки хостоох квартира хаһаайката дьүөгэлэрэ ахта-саныы сылдьыахтарыгар диэри ыалдьыттатта.
Лилия куоракка көһөрдүү тэринэ сылдьар. Алексей сибиинньэ иитиэххэ сөбүн туһунан этэн ааспытын убайдара өрүкүнэһэ истибиттэр уонна сибиинньэ иитэр кэтэх хаһаайыстыбаларын куорат таһынааҕы бөһуөлэккэ тутан олорор наадалааҕын быһаарбыттар. Алексей Дашатын туһунан тугу эмэ билиэн баҕаран, кини туһунан доҕотторуттан сураспыта ыраатта. Бэйэҥ да билбэккэ сырыттаххына кэтэххэр сылдьар дьонуҥ быһаараллара диэн киһи өйүгэр баппат. Тимофейдаах Таисия бэйэлэрэ арахсыбыттар үhү. Алексей үөһэттэн дьылҕа-хаан кэрэ тапталы бэлэхтээбитин бэйэтэ суох онордоҕо.
Кундээрэптэр куорат таһынааҕы Марха ыала буолан олороллор. Алексей билигин 50 сибиинньэлээх чааһынай тэрилтэ аһынна. Юридическай өттүнэн оноһуллуутунан даҕаны муҥур хотун Лилия Александровна. Онон эти батарыыга, үбү-харчыны аахсыыга кини сылдьар, куораттан быкпат. Аныгылыы өйө-санаата тобуллан, өрө көтөҕүллэн ахан сылдьар. Бу күннэргэ бастаан куортамнаһан олорбут дьиэлэрин атыылаһан докумуоннарын оҥотторон бүттүлэр.
Дарья кэргэнэ ыалга от тиэйсэ сылдьан, аара суолга дэҥнэммитин истэн киэһэ балыыһаҕа биирдэ өйдөммүтэ. Оскуолалара, ыаллара туох да олус көмөлөһөн абыраатылар. Уола Алеша оскуолатын бүтэрэн сотору куоракка киириэхтээхтэр.
Алексей куоракка киирдэҕинэ наар сатыы сылдьар. Бүгүн да элбэхтик сылдьыбыт маршрутуттан туораабакка Ленин болуоссатын диэки хаамта. Эмискэ Даша уолунаан олорорун көрсө түһэн иккиэн да олус долгуйдулар. Даша уола дьиэтигэр тэбиннэ, оттон Алексейдаах рестораҥҥа тиийэн бириэмэ да барарын билбэккэ наҕылыччы кэпсэтэ олордулар.
Дарья бугун уобаластааҕы балыыһа терапевтическай отделениетыгар эмтэнэ киирдэ. Уола Алёша Свердловскайга экзаменнарын этэҥҥэ туттартаан, үөрэххэ киирбитин туһунан телеграммата кэлбитэ. Светата дьиэтин, оҕуруотун көрөрүн быыһыгар балыыһаҕа сиэстэрэлээн сайылаата. Дарья манна киириэхтээҕин Алексей Григорьевич истибитэ. Баҕар, кэлэ сылдьыа. Оттон бүгүн Дарья туумбатыгар ыстакааҥҥа күһүҥҥү ньургуһуннар баар буолбуттар. Дарья Алексей суруйан хаалларбыт лиис кумааҕытын тутан өр да өр олордо...

Галина Нельбисова “Түүл буолан сүтүмэ” сэһэнигэр маҥнайгы таптал, дууһа аймалҕана, таптаспыт сүрэхтэр бэйэ-бэйэлэригэр курдаттыы тардыһыылара көстөр.

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ