Бу дьоҕус кинигэҕэ автор хас да лоскуй кэпсээннэрэ киирбиттэр.

Ирээт таптал
Бастакы кэпсээнигэр “Ирээт тапталга” сиэн кыыс самаан сайын биир үтүө күнүгэр эбэтинээн айылҕа анаан-маанылаан үүннэрбит сир аһыттан сугуну “бултаһа” бараары тэринэллэр. Барар сирдэрэ балачча ыраах, хайалаах, сирэ-уота түһүүлээх-тахсыылаах. “Эбэм, кырдьаҕас киһи хайаны хайдах дабайаахтыыр”- диэн долгуйа саныыр. Эбэтэ:- “кырдьар диэн кырыыс киһи тугу да кыайбат, хоппот буолара баар, урут бу сиргэ от мунньа туран омурҕаҥҥа сүүрэн кэлэн сугуннаан барарбыт”- диир. Онуоха эбэтин эдэр мөссүөнүн: “ыаҕыйатын тоҥоноҕор иилэн баран сугуннуу сырбалдьыйа сүүрэрин”- хара5ар ойуулаан көрөн күлэ саныыр.
Ыраах, түһүүлээх-тахсыылаах сирдэри этэҥҥэ туораан тийиэхтээх сирдэригэр Быллаар хайатын анныгар кэлэн өйүөлэрин таһааран чэйдээтилэр. Сир иччитин да күндүлүүллэрин умнубатылар. Онтон хайа үөһэ тахсан, сугун хойуутук үүммүт угар эбэтин олордон, бэйэтэ эбэтин хараҕын далыгар сылдьан харааччы буспут сугунунан ыаҕыйаларын томточчу толордулар. “Быйыл да дойдубут барахсан сугунуттан балачча бэристэ”- диэн үөрдүлэр.
Бу кэпсээҥҥэ кыыс оҕо эбэтин кытта иһирэх сыьыана көстөр. Эбэтин бүппэт кэпсээнэ, олохтон билбит үөрүйэҕэ, муудараһа, такайыыта кыыс билиэх-көрүөх баҕатын толору ханнарар.

Түннүк сабыыта
Бу кэпсээн сэттэ саастаах Иэйэ кыыс туһунан. Ыал соҕотох кыыһа, уолаттары кытта улаатан эрэр буолан, уол оҕолуу майгылаах, халыан соҕус туттунуулаах. Ону ийэтэ суос соҕотох кыыһын нарын-намчы, сэмэй мааны оҥорор мөкүөрдээх. Аҕата мааны кыыһын мөҕө - этэ сылдьыбат, киниэхэ аҕата саамай эрэллээх, саамай күүстээх дурдата-хаххата, эбэтэ этэринэн “албакаата”. Кэрэни кэрэхсии көрөр кыыс түннүк сабыытын аалай кыһыл оруоса сибэккитигэр хараҕа хатанна, арай ити оруоса сибэккиттэн биири кырыйан ылан били аҕата булан талан аҕалбыт хараҥа халлаан күөҕэ өҥнөөх мотуруоска былааччыйатын түөһүгэр тиктэҕинэ... “Дугдуруй да оҕус диэбиккэ дылы”- кыыс санаабыт санаатын толорорго сананан түннүк сабыытын аллараа көстүбэт өттүттэн ымсыырбыт оруосатын элэ быһан ылла, былааччыйатын түөһүгэр тигэн дьэргэттэ. Былааччыйата санаатыгар тупса түстэ.
Кыыс барахсан оҥорбут буруйун бэркэ диэн өйдүүр. Онон алҕаһын толору билинэн эппиэт тутарыгар тиийэр. Хайыай, эппиэккэ тардыллар “суутун” кэтэһэн, сүрэҕин дуомата толугуруу мөхсөр, киэһэ дьоно кэлэрин кэтэһэр...
Кэм-кэрдии кытаанах сокуоннара Иэйэ кыыс чугас дьонун букатыннаахтык бу орто дойдуттан ылан барбыта ыраатта. Арай бу кылгас түннүк сабыыта оҕо сааһын саамай дьоллоох түгэннэрин түоһута буолан кыыс нарын сүрэҕэр үйэлэргэ хааллаҕа.

Мин Омуочабын
Бу кыракый лоскуй кэпсээҥҥэ Алеша Аммосов - Омуоча уол туһунан билсиэххит. Кини эһээлээх, эбээтин кытта кыра учаастакка, дэриэбинэттэн ыраах, атын ыала суох чиэски сиртэн кэлэн оскуола боруогун аан бастаан атыллыыр. Күндүтүк саныыр дьонуттан, сайылыгыттан, доҕор оҥостубут Баһырҕаһыттан тэйэн уолчаан тэһийбэт, муунтуйар. Маны барытын бэлиэтии көрөн учуутала болҕомтолоохтук сыһыаннаһан, дьарыктанан билиигэ бэт баҕалаах уол кыра кэм иһигэр балачча ситиһэн, оҕолору кытта тэҥҥэ үөрэммитинэн барар. Манна кэпсэнэринэн Алеша - Омуоча уол оскуолаҕа үөрэммит сылларыгар бэт көрүдьүөстээх, да моһоллоох да түгэннэрин билсиэххит.
Онтон учууталга үөрэппит оҕолоро улаатан, олоххо бэйэлэрин сыалларын-соруктарын ситиһэн, ыал ийэтэ, аҕата буолан олордоллор да. хас биирдиилэрэ хаһан да сүппэт өйдөбүлү хааллараллар. Олортон биирдэстэрэ үс кыыс амарах аҕата Омуоча уол.

Табыллыбатах(быт) кэнсиэр
Бу манна кэпсэнэринэн 6 кылаас оҕолоро Сэбиэскэй Аармыйа күнүгэр күрэххэ бэлэмнэнэн түптэ-түрүлүөн буолаллара бэт көрүдьүөстүк ойууланар. Патриотичэскэй ырыалар, хоһооннор, сыаҥкалар, үҥкүү-битии. Бу барыта оҕо-саас сырдык кэрэһитэ. Манна көстөр түмсүү, сомоҕолоһуу биир соругу бары бииргэ төһүүлээн ситиһии, бэйэҥ муҥкук санааҕын кыайыы.

Дьоллоох дойду Тарапаас
Манна сэрии сылын оҕото Ньүлгэнкэ (Күнчээн) төрөөбүт дойдутун, ып-ыраас дьэҥкир уулаах үрэҕин аатынан ааттаммыт хоту дойду биир кэрэхсэбиллээх сирин Тарапаас туһунан кэпсиир. Тарапаас барахсан сирэ дойдута саас сайын быысаһар кэмигэр, айылҕата силигилээн ситэн, харах ыларын тухары кустук араас өҥүнэн дьэрэлийэ оонньоон, сибэкки, болбукта сытынан дыргыйан этиэхтэн эриэккэс, кэпсиэхтэн кэрэ буолара. Эбэтин Дьэбдьиэйи батыһан ол кэрэҕэ күөлэһийэн, көҥүлүнэн айбардаан сырыттаҕына сэттэтин туолан оскуолаҕа үөрэнэ барар кэмэ тирээн кэлэр. Тапталлаах дьонуттан, дойдутуттан тэйэн бөһүөлэккэ үөрэнэ барар.
Мантан инньэ кини дьоллоох дойдутуттан Тарапаастан сыыйа-баайа арахсар. “Аны хаһан булуомуй, түүлбэр түһээн көрүөмүй,”- диир Ньүлгэнкэ (Күнчээн).

Түмүк
Ааптар бу дьоҕус кинигэтигэр оскуола оҕолорун күннээҕи түбүктэрин, көрүдьүөстээх да мүччургэннээх да түгэннэрин умсугутулаахтык кэпсиир. Тулалыыр айылҕаҕа харыстабыллаах сыһыаны, төрөөбүт дойдуну таптыырга угуйар кэрэхсэбиллээх кэпсээннэрин ааҕааччы сэҥэриэ, сэргиэ.

Обзору бэлэмнээтэ: Марина Данилова, ведущий библиотекарь Национальной библиотеки РС (Я)