Сэһэн героинята Күннэй Павловна “Иэйэхсит” диэн дьахтар доруобуйатыгар аналлаах сурунаалга редактордаабыта сүүрбэччэ сыл буолла. Кини дууһатын түгэҕэр саһыара сылдьар улахан кистэлэҥин эһиги саас сааһынан билиэххит.
Сэһэн үбүлүөй иннинээҕи түбүгүттэн, хаартыска альбомун бэрийэн таларыттан саҕаланар. Дьоллоох оҕо сааһын, оскуола сылларын туоһулара буолар хаартыскалары кини аа-дьуо бэрийэр. Күннэй университетка саха тылын салаатын бүтэрээт кэргэнин Федяны көрсүбүтэ. Федя соҕуруу математическайы бүтэрэн университетка саҥа преподавателлээн эрэрэ. Федя Күннэйи улаханнык таптаабыта, тапталыгар билинэн төлөннөөх суруктары суруйбута. Оттон Күннэй Федяҕа хайдах эрэ холкутук сыһыаннаһара. Кинилэр икки сиринэн ньиргиччи сыбаайбалаан ыал буолбуттара. Күннэй сотору ыарахан буолан үлэлээн испит диссертациятын тохтотон кэбиспитэ. Федята улам майгыта уларыйан, үргүлдьү арыгылаан киирэн барбыта.
Дьахтар доруобуйатыгар аналлаах сурунаалы тэрийэр санаа Күннэйгэ бастакы оҕотун көһүтэр кэмигэр киирбитэ. Кини онно ыалдьан балыыһаҕа сыппыта, Федята ол кэмҥэ иһэн-аһаан улаханнык эрэйдээбит кэмэ этэ. Чугас дьүөгэлэрэ сүбэлээн сурунаалын тэрийэригэр күүс-көмө буолбуттара.
Күннэй үлэтиттэн кэлбитэ кэргэнэ уолунаан кус көрө диэн барбыттар. Кыыһа Дината билигин уоппускаҕа олорон киэһээҥи аһылыгын астаан тоһуйар. Күннэй Павловна альбомун салгыы бэрийэн аны устудьуоннаабыт кэмин санаан ылар. Ол олордоҕуна инбэлиит коляскатыгар олорор ыарыһах дьүөгэтэ Феня дьиэтигэр ыҥырар. Уруккута библиотекарь идэлээх Февронья Ильинична эмискэ полиартрит диэн уҥуох ыарыытыгар ылларан инбэлиит буолбута. Сарсыныгар Күннэй үлэтигэр баран иһэн дьүөгэтигэр таарыйан санаатын көтөҕөн, сүбэлээн-амалаан ааһар.
Күннэй кэргэнинээн олорбута 25 сыл ааһа охсубут эбит. Кэргэнэ, кыыһа үбүлүөй кэмигэр ону эмиэ бэлиэтиэххэ дииллэрин олох сөбүлээбэт. Ол Федялыын кыыһырсалларыгар эмиэ төрүөт буолар. Утуйаары сытан ааспыт эрэйдээх кэмин эмиэ санаан ылар. Ол кэмҥэ кыыстара Дина аҕыс саастааах этэ. Федя аһаан-сиэн, хонор-хоммот кэмэ этэ. Майгыта улам уларыйан, дьонугар күргүйдүүр, хаһыытыыр үгэстэммитэ. Сотору ити биричиинэтинэн кинини кытта үлэлиир лаборантка кыыс буолара биллибитэ. Күннэй ону билэн баран хайдах эрэ дөйбүт курдук буолбута, Федялыын быһаарса да сатаабатаҕа. Федя дьахтарыгар көспүтүгэр дьэ уоскуйбут курдук буолан, үлэтин үөһүгэр түспүтэ. Арахсар туһунан кытаанах санаатын эппитигэр дьүөгэлэрэ хата дэлби аймаммыттара. Онтон сыл курдук буолан баран, кэргэнэ күүскэ ыалдьан, төттөрү ааттаһан дьиэтигэр төннүбүтэ. Ол эрээри Күннэй уруккутун курдук буолбатаҕа, сүрэҕэ кураанахсыйбыт курдуга. Күннэй онно кыһаллыбатаҕа, кини олоҕу өссө күүскэ таптаабыта. Дьоло уонна эрэлэ туолан олоҕор Кинини көрсүбүтэ.
Күннэй Павловна үбүлүөйүн иннинээҕи күнүгэр “Иэйэхситин” кыргыттарын кытта көрүстэ. Анна Саввична, Евгения Георгиевна уонна Инесса Ивановна курдук үтүөкэн дьүөгэлэринээн кэпсэтиилэрэ үгэс курдук таптал тула буолла. Ураты иэйиигэ киирэн олордохторуна телефон тырылаан уйгуурдан кэбистэ. Күннэй өр күүппүт, ахтыбыт куолаһын истэн ис-иһиттэн долгуйда. Кини дьылҕата Олегы кытта сибээстэнэн хаалан, ыраас тапталын сүрэҕэр сөҥөрө сылдьар. Дууһатын аймалҕанын дьүөгэ кыргыттара бэйэлэрэ эрэ билэр кистэлэҥнэригэр кубулутан тэҥҥэ өйөөн кэллилэр.
Ол кэмҥэ Күннэй кэргэнэ баран соҕотох хаалбыт кэмэ этэ. Саас эмчиттэри кытта хоту улууска командировкаҕа барсар буолбута. Онно Олегтыын көрсүһэн бэйэ-бэйэлэрин чугастык билсибиттэрэ. Олег кэргэнэ өлбүт огдообо этэ, идэтинэн гинеколог быраас. Идэтин талбыт биричиинэтэ диэн ийэтэ кинини төрөөрү хаана баран өлбүт,онон хайдах эрэ бэйэтин буруйданан улааппыт. Күннэй ити командировкаттан сүргэтэ олус көтөҕүллэн кэлбитин дьүөгэлэрэ тута өйдөөн көрбүттэрэ. Бастаан дьүөгэлэригэр кыбыстан кэпсээбэккэ кистии сатаабыта. Ол кэмҥэ Федята кэлэн кыыһын көрсөн барара, Күннэй кинилиин көрсүөн олох баҕарбат этэ. Үлэтигэр таптаабытын туһунан аан бастаан Анна Саввичнаҕа кэпсээбитэ. Сарсыныгар атын дьүөгэлэрэ билэннэр бары өйөөбүттэрэ. Күннэй билбэтинэн Олегы үлэлэригэр ыҥыран көрүһүннэрбиттэрэ, ол кэннэ кинилэр арахсыбатахтара. Күннэй эдэригэр билбэтэх тапталын дьылҕата хойут бэлэх оҥорон дьоллоото.
Күннэй сибэкки сытынан туолбут хоһугар хойукка диэри дуоһуйа утуйан турда. Үбүлүөйүгэр элбэх бэлэҕи, наҕарааданы да тутта. Ол эрээри элбэх сибэкки быыһыгар Олег ыыппыт пионнарын дьөрбөтө Күннэйгэ ордук күндү. Күннэй эмиэ олоҕор буолан ааспыт түгэннэрин саныы сытар. Арыый хорсуна эбитэ буоллар, Федялыын арахсыбыт буолуохтаах этэ. Федя быарынан улаханнык ыалдьыбытыгар дьүөгэтэ Катя кэргэнинээн Федяны дьиэтигэр көһөрөн аҕалбыттара. Күннэй Федя төннүөн аҕай иннинэ Олегтан оҕо үөскээбитин билбитэ, Олегка бэйэтигэр сатаан эппэтэҕэ. Ол сылдьан эмискэ биир ыйга командировкаҕа барар буолбутугар дьэ “һуу” диэбитэ. Син биир оҕолонобун диэн кини кытаанах быһаарыныыны ылыммыта. Оҕотун Павлигын туһунан кистэлэҥи Күннэй бэйэтэ эрэ билэр. Федя кэргэнэ оҕолонорун истэн олус үөрбүтэ. Оттон Олег Күннэй олоҕуттан ончу тэйэн барбатаҕа, син биир уруккуларын курдук көрсүһэр этилэр. Биирдэ эрэ ыйыппыттаах “уолуҥ ким курдугуй” диэн. Уола үкчү ийэтин курдуга, арай айбыт аҕатыттан бэлиэтэ диэн этигэр бэрт элбэх мэҥнээх төрөөбүтэ. Күннэй билигин кимиэхэ да ити кистэлэҥин быктара илик.
Олег Алексеевич эдьиийиттэн мөҕүллэн иһэр. Эдьиийэ этэрэ барыта сөп курдук. Ол эрээри кини Күнчээнэтин эрэ дьиҥнээхтик таптыыр, киниттэн эрэ дьоллонор. Эдьиийэ Клава күүһүнэн бииргэ үлэлиир дьүөгэтин Марианнаны кытта билиһиннэрбитэ. Марианна уонча сыл Олегтан балыс, учууталынан үлэлиир. Быйыл кыһыны быһа араас концертарга, бырааһынньыктарга бииргэ сырыттылар. Онон ыал буолалларыгар тиийэ сылдьаллар. Олег Күннэйгэ олоҕо тосту уларыйан эрэрин туһунан этиэҕин хайдах эрэ долгуйар курдук. Марианналыын иккиэн Москваҕа санаторийга сытан холбоһуох буоллулар, ону Күннэй үбүлүөйүн иннигэр хомотумаары тугу да кэпсээбэтэҕэ.
Бүгүн дьэ дьиҥнээхтик сылыйан сайыҥҥылыы куйаас да куйаас күн буолбут. Күннэй Олегтыын көрсүһээри даачаҕа айаннаан иһэр. Өр көрсүспэккэ ахтыспыт дьон сиэринэн наһаа истиҥник көрүстүлэр. Күннэй Олегка ис сүрэхтэн кэлэр тылларын этэр: “дьоллоохпун, олоҕум саамай ыарахан күннэригэр быыһыыр, харыстыыр аналлаах тиийэн кэлбитиҥ” диэн. Арай бу олорон уолун туһунан этэн кэбистин. Ол гынан баран кини билигин эппит кырдьыга кимиэхэ үчүгэйи аҕалыай? Оттон Олег олоҕор уларыйыыларын эмиэ кыайан кэпсээбэккэ хаалла.
Олег Алексеевич хойут сааһыран баран тапталы көрсуөм диэн санаабат этэ. Юлиялыын иккис курска сылдьан түргэн баҕайытык ыал буолбуттара. Кэргэнэ мөлтөх бүөрдээх буолан кыайан оҕоломмотоҕо, сотору эмискэ мөлтөөн күн сириттэн күрэммитэ. Олег өр соҕотохсуйа сылдьан баран Күннэйи көрсүөҕүттэн ыла наһаа да дьоллоохтук сананан сырытта.
Күннэй Олегка хаста да эрийэ сырытта да, телефона куруук арахса сылдьар. Куорат ыһыаҕар баҕар көрсүөм диэн санаабыта, Олег эдэр дьахтардыын сылдьарын көрөн дууһата олус айманна. Дьиэтигэр төннөн таҥастыы дьыбааҥа охтон ытаан-ытаан баран сылайан утуйан хаалла.
Күннэй үлэтигэр үлүһүйэн кэм аралдьыйа сылдьар. Үнүр дьүөгэтэ Анна Саввична Олегы алҕаска кафеҕа көрсөннөр кэпсэппиттэр. Онно туох баар аймахтара турунан уолларын кэргэннээбиттэрин, Марианна диэн кыыһы кытта загсаланан бииргэ олороллорун кэпсээбит. Кыайан Күннэйгэ кэпсээбэтэҕин туһунан быктаран аһарбыт.
Күннэй уола Павлик тыаттан салгын сиэн, эмискэ улааппыкка дылы буолан кэллэ. Айбыт аҕатын курдук буолан иһэриттэн Күннэй үөрэр да, дьиксинэр да курдук. Күннэй бүгүн үлэтигэр олордоҕуна Олег эрийэ сырытта. Күннэй хаҕыс соҕустук кэпсэтэн туруупкатын ууран кэбистэ. Киэһэ дьүөгэтин даачатыгар хоно сытан Олегын күүстээхтик таптыырын, киниттэн хайдах да аккаастаныа суоҕун өйдөөн күһүҥҥү ардаҕы кытта тэҥҥэ ытыы сытта.
Олег Алексеевич хаһан да өтөрүнэн буолбатах уустуктары көрүстэ. Өйө-санаата Күннэйгэ сылдьар, аны Марианна оҕолонуон баҕарара олус күүстээх. Манна анализ туттарбыттара соччото суоҕун иһин аны Москвалыыр буоллулар. Кини билигин санаатаҕына эмиэ да сөпкө олоҕун уларыппыт курдук. Күннэй ол саҕана кэргэниттэн арахсыбатаҕа, хайдах да арахсыа этэй икки оҕолоох киһи. Олег кинини тыыннааҕын тухары таптыа, араҥаччылыа.
Күһүҥҥү бүтэһик ичигэс күннэр тураллар. Күннэй маннык күҥҥэ айылҕаны көрүөн, чуумпу ойуур устун хаамыан баҕарар. Хата кини дьолугар дьүөгэтэ Анна Саввична ойуурга отонното диэн ыҥыран үөртэ. Ыаллара Светлананы кытта отоҥҥо сылдьыбыттара ырааппыт эбит. Света эдэр сылдьан күүскэ таптаабыт уола саҥа дьыл иннинэ эмискэ ыалдьан өлбүтүн истэн иэдэйбит. Маны истэн Күннэй Олегын санаан ылла, кини Олега тыыннаах, куоракка баар. Баҕар, алҕаска кинилэр эмиэ көрсүһэр кыахтаныахтара.
Күннэй сураһан билбитэ Олег Москваҕа баар эбит, онон куоракка суоҕун истэн уоскуйан сылдьар. Света кэпсээниттэн кини бэйэтин балаһыанньатын адьас атыннык көрөр. Күн-дьыл ааһара түргэнин, саҥа дьыл буолар кэмэ тиийэн кэллэ дии. Киһи кэргэнин күүтэр, аралдьытар бырааба суох эрээри, Күннэй син биир Олег эрийэрин, саатар эҕэрдэлиирин кэтэһэр.
Ахсынньы 30 күнэ үүнэ охсубута олох биллибэккэ хаалла. “Иэйэхситтэр” саҥа дьылларын бырааһынньыктаары күө-дьаа буолан остуолларыгар олордулар. Ол олордохторуна Олег звоннаан Күннэйи болуоссакка ыҥырбытыгар хап-сабар таҥнан таҕыста. Таһырдьа хаар кыыдамныыр, сып-сылаас. Болуоссат араас уоттарынан дьиримнии турар. Олег мичээрдээбитинэн утары тиийэн кэллэ. Ахтыспыт да эбиттэр таптаһар сүрэхтэр! Олег саҥа дьылынан бэлэҕин чөмчүүк таастаах кулону туттарда. Хаһан да арахсыспаппыт уонна сүтэрсибэппит туһугар диэн муус оҥоһукка бытархай харчыны сыһыарда. Бу быраһаайдаһыы икки, саарбах эрэннэрии икки ардынан кэпсэтии да буоллар Күннэй Олегка ис сүрэҕиттэн дьолу баҕарда. Күннэй баран иһэн төһө да ыарахан буоллар Олегы аны хаһан да ыҥырбатын өйдөөтө. Кини олоҕун оҥостуон, аҕа буолар дьолун билиэхтээх. Оттон Күннэй Олег мөссүөнүн уолугар көрөн кистээн дьоллонуо...

Галина Нельбисова “Күннэй кистэлэҥэ” сэһэнигэр сүрүн героиня уйулҕатын дириҥник арыйан ааҕааччыга тиэрдэр. Күннэй сүрэҕин түгэҕэр саһыарбыт кистэлэҥин хаһан эмэ аһыа дуо?

Кинигэ ис хоһоонун кылгастык кэпсээтэ ведущай библиограф Илларионова Саргылана СӨ Национальнай библиотеката. Оҕо ааҕар киинэ